Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κράτους, της κοινωνίας και της οικονομίας  στη Σαουδική Αραβία;

Μια δυτική φιλελεύθερη προκατάληψη, ηγεμονεύουσα εντούτοις ακόμα και σήμερα, θέλει η πρόοδος στον καπιταλισμό να συνεπάγεται και πρόοδο στη δομή και την οργάνωση  της κοινωνίας, με συνεπαγόμενο θετικό πρόσημο και για την ελευθερία. Είναι ο μύθος που θέλει το εμπόριο να σταματά τον πόλεμο, όπως φαντασιωνόταν ο Μοντεσκιέ, και την οικονομία της αγοράς συμβατή μόνο με τη φιλελεύθερη Δημοκρατία.  Περιπτώσεις οικονομιών που εντάσσονται στην ηγεμονία της αγοράς  κατά την παγκόσμια επέκταση του κεφαλαιοκρατικού πνεύματος, αλλά δεν ακολουθούν και το φιλελεύθερο δικαιωματικό  πλαίσιο οργάνωσης της κοινωνικής ζωής παρουσιάζουν άρα εξαιρετικό ενδιαφέρον. Μια τέτοια περίπτωση είναι και η Σαουδική Αραβία. Οταν στη νεωτερική της μορφή, του εθνικού κράτους, η Σαουδική  Αραβία ενώθηκε το 1932  πάνω  στις αρχές του ουαχαμπισμού,  δεν ήταν ακόμα γνωστές οι ευεργετικές  πετρελαϊκές  πηγές. Οταν και αυτές ανακαλύφθηκαν λίγα χρόνια μετά, δημιουργήθηκε το πλαίσιο που καθόρισε τη δομή και την οργάνωση  του σαουδαραβικού κράτους έως σήμερα.

Το σαουδαραβικό πολίτευμα

Το πολίτευμα  της χώρας  είναι η μοναρχία. Ο Βασικός Νόμος, που εν είδει Συντάγματος ρυθμίζει το πολιτειακό ζήτημα, ορίζει ότι η χώρα κυβερνάται  από τους γιους και τους εγγονούς του Αμπντούλ Αζίζ αλ Σαούντ. Η βασιλική οικογένεια είναι, ωστόσο, εξαιρετικά διευρυμένη, γεγονός που συνεπάγεται ότι το ζήτημα της διαδοχής είναι ένα φλέγον πολιτικό θέμα, που λαμβάνει υπόψη τους ενδοοικογενειακούς εξουσιαστικούς ανταγωνισμούς. Το πρόσφατο παράδειγμα της αντικατάστασης από τη θέση του διαδόχου  του Μοχάμεντ μπιν Ναγιέφ από τον αναπληρωτή διάδοχο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν είναι χαρακτηριστικό. Το βασιλικό διάταγμα που αναγγέλλει την αλλαγή εγκρίθηκε από το συμβούλιο, γεγονός  που εκφράζει μια συναίνεση  που βασίζεται σε μια πολιτική  συμφωνία για τη φιλελευθεροποίηση (σε οικονομικό επίπεδο) μέσω μεταρρυθμίσεων της χώρας. Παράλληλα  με τον βασιλιά, πυλώνες της οργάνωσης του κράτους είναι το Κοράνι και ο ισλαμικός νόμος, η γνωστή μας σαρία. Αυτό περιορίζει κι άλλο την εξουσία του μονάρχη, καθώς τη συναρτά από τον έλεγχο των εκκλησιαστικών αρχηγών, των ουλεμάδων. Υπάρχει, δηλαδή, ένας ιδιόρρυθμος  έλεγχος των εξουσιών. Από εκεί και πέρα, η χώρα διοικείται από ένα Υπουργικό Συμβούλιο, που διορίζει ο βασιλιάς, και από κατά τόπους άρχοντες των περιφερειών, που επίσης έχουν συγγενική  σχέση με τη βασιλική οικογένεια. Από το 2005  και έπειτα, μάλιστα, διεξάγονται και δημοτικές  εκλογές – περιοριζόμενες όμως στον αντρικό πληθυσμό και εκλέγοντας  τμήμα μόνο των δημοτικών συμβούλων. Η δικαιοσύνη είναι θρησκευτική και απονέμεται, με ιδιαίτερη αυστηρότητα, σε συμφωνία με τη σαρία.

 

Η οικονομία

Η οικονομία  της χώρας  βασίζεται στην εκμετάλλευση  των πετρελαϊκών αποθεμάτων. Η ποσότητά τους, αφενός,  και η ευκολία εξόρυξης του «μαύρου χρυσού», αφετέρου,  δημιουργούν το κατάλληλο υπόστρωμα  για την ανάπτυξη ενός δικτύου επεξεργασίας που κανοναρχεί ολόκληρο τον κοινωνικό ιστό. Σχεδόν το μισό ΑΕΠ της χώρας  αφορά την πετρελαϊκή οικονομία. Η αγροτική παραγωγή δεν είναι αμελητέα, δοκιμάζεται όμως εντόνως από τη σπανιότητα  των αποθεμάτων νερού, που η εντατικοποίηση της παραγωγής προκαλεί. Το γεγονός ότι η οικονομία της χώρας βασίζεται στο πετρέλαιο έχει και συνέπειες  που είναι άλλοτε θετικές και άλλοτε αρνητικές. Δηλαδή,  οι κύκλοι ύφεσης  και ανάπτυξης της οικονομίας  ακολουθούν  τους αντίστοιχους  του εύφλεκτου  σε μεταβολές ιδιαίτερου αυτού εμπορεύματος. Οταν η τιμή ανεβαίνει, ενισχύεται και η σαουδαραβική οικονομία. Η ευημερία, για να αναφερθούμε σε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα,  τις δεκαετίες του 1970  και του 1980  στηρίχθηκε  στη διαρκή άνοδο τιμών του πετρελαίου, άνοδο που ισχυροποίησε σημαντικά τη Σαουδική Αραβία ως τον ισχυρότερο παίκτη στην περιοχή, επιτρέποντάς της τη χρηματοδότηση και άλλων μουσουλμανικών κρατών. Σήμερα, ωστόσο, η μέριμνα είναι να απεξαρτηθεί κατά ένα μέρος η οικονομία  της χώρας  από την πετρελαϊκή  της εξάρτηση, ώστε να μην είναι εύθραυστη και ευάλωτη σε έξωθεν πιέσεις ανορθολογικού χαρακτήρα.

 

Η κοινωνική οργάνωση

Ο συνδυασμός  του κλειστού πολιτικού συστήματος και της εξωστρεφούς  οικονομίας δημιουργεί την κοινωνική διάρθρωση της σαουδαραβικής ενδοχώρας, διάρθρωση  που χαρακτηρίζεται  από μια δυναμική αντιφατικότητα. Βασική διαίρεση της κοινωνικής ζωής είναι αυτή που καθορίζεται από τον ισλαμισμό. Η σαρία ασκεί τον απόλυτο συμπεριφορικό έλεγχο των πολιτών. Οι τιμωρίες φτάνουν έως την ποινή  του θανάτου  και η εκτέλεσή τους γίνεται δημόσια. Οι γυναίκες,  παρ’ όλες τις σχετικές ελευθερίες  που απολαμβάνουν (όπως τη μερική φοίτηση στα πανεπιστήμια), υπόκεινται σε έναν εξοντωτικό κοινωνικό έλεγχο στη δημόσια παρουσία τους. Ετσι, η αυταρχικότητα διαπερνά το σύνολο της δημόσιας ζωής. Την ίδια στιγμή που ένας πολίτης μπορεί να απολαύσει αξιοπρεπείς κοινωνικές παροχές, μπορεί επίσης  να βρεθεί αντιμέτωπος με έναν ολοκληρωτικό  κρατικό έλεγχο στην ενημέρωση και τη διάχυση  της πληροφορίας. Είναι εδώ χαρακτηριστική φέρ’ ειπείν η συνύπαρξη της κρατικής λογοκρισίας με το γεγονός  ότι είναι πάνω  από εκατό τα κανάλια που εκπέμπουν στην επικράτεια. Παρόμοιοι λογοκριτικοί μηχανισμοί εφαρμόζονται  και στο Διαδίκτυο. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι αυτή η ενιαία δημοσιότητα δεν μεταβάλλεται κατά τη μεταφορά στην ιδιωτική σφαίρα. Εκεί αναλαμβάνει τον αναδιπλασιασμό της κατάστασης η ταξική διάρθρωση.  Ετσι, στα πλούσια  στρώματα του πληθυσμού που διαμένουν σε κάποιον  από τους ουρανοξύστες του Ριάντ βλέπει κανείς κάτω από τις μπούργκες των γυναικών να εκτίθεται σαν σε ντεφιλέ κατ’ οίκον η τελευταία λέξη της δυτικής μόδας. Παρόμοια, η χρήση κινητών τηλεφώνων και συσκευών τεχνολογίας επιτρέπει  την ανάπτυξη σχέσεων που υπερβαίνουν τους καθορισμούς του διαρκούς  ελέγχου  του καθεστώτος. Υπό αυτή την έννοια, θα μπορούσε να δει κανείς εδώ έναν καπιταλιστικό παράδεισο, όπου η δημόσια σφαίρα ελέγχεται πλήρως και η ανάπτυξη της ατομικότητας είναι πραγματικά  ατομική και κλεισμένη  στους τέσσερις χρυσούς  τοίχους του υπερμοντέρνου διαμερίσματος. Μια χρυσή φυλακή  του εμπορεύματος.

 

Ο πληθυσμός

Μια άλλη ποιότητα οργάνωσης της σαουδαραβικής κοινωνίας είναι αυτή που αφορά την παρουσία στη χώρα πολυάριθμου μεταναστευτικού  πληθυσμού.  Αν και τα στοιχεία που υπάρχουν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με τις αναγκαίες  επιφυλάξεις, καθώς είναι σύνηθες  το καθεστώς να διογκώνει τα νούμερα, πλάι στον πληθυσμό της χώρας, που χαρακτηρίζεται δε από έντονη  νεανικότητα,  καθώς  η γενεανική κατανομή  ευνοεί σαφώς τον μικρό ηλικιακά πληθυσμό, συνυπάρχουν οικονομικοί μετανάστες. Ο αριθμός τους υπολογίζεται στο ένα τέταρτο περίπου  του συνολικού, γεγονός που δείχνει και τις απαιτήσεις της βασισμένης στο πετρέλαιο οικονομίας  σε ξένα εργατικά χέρια. Και εδώ η ταξικότητα διακρίνει ανάμεσα σε πλούσια αμειβόμενο εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό, που απολαμβάνει τα προνόμια μιας οικονομίας των πετροδολαρίων σε ακριβοπληρωμένες θέσεις, από τη μια, και στους ανειδίκευτους εργάτες, που έρχονται μη έχοντας στον ήλιο μοίρα, από την άλλη. Οι δεύτεροι αντιμετωπίζουν μια ρατσιστική βία, στην οποία έχει ενοφθαλμιστεί  και η σκληρότητα της σαρίας, η οποία διαχέει τη βίαιη δράση από το κράτος στους ίδιους τους πολίτες. Στη Σαουδική Αραβία η ρατσιστική βία δεν είναι απλώς  τυφλή, είναι και εντελώς  ανεξέλεγκτη.  Γυναίκες  που πιάνουν δουλειά σε σπίτια ως οικιακές βοηθοί μαστιγώνονται, βιάζονται, υποφέρουν μεσαιωνικά δεινά. Ανδρες μετανάστες, εργάτες, ξυλοφορτώνονται για το παραμικρό λάθος, μαχαιρώνονται, δολοφονούνται. Τα περιστατικά αυτά δεν αντιμετωπίζονται σε ένα φόντο κανονικότητας ως απόλυτα φυσιολογικές συμπεριφορές.

Ανάμεσα, λοιπόν, σε μια παραδοσιακή πατριαρχική  ιεράρχηση, με έντονο τον θρησκευτικό έλεγχο από τη μια και την ταξική διαστρωμάτωση με την ιδιαίτερη  κεφαλαιοκρατική  εκμετάλλευση από την άλλη, η σαουδαραβική  κοινωνία διαρθρώνεται ως ένας  αυταρχικός,  φιλοχρήματος, τόπος όπου μερικοί βρίσκουν τον παράδεισο την ίδια στιγμή που πολυάριθμοι άλλοι βιώνουν  όλους τους κύκλους  της κόλασης. Και, ενδιάμεσα, στο καθαρτήριο  μιας εθιμικής ζωής, ο μεσαίος πληθυσμός διάγει μια ζωή στοιχειωδών κοινωνικών παροχών και έντονου βιοπολιτικού ελέγχου επί του σώματος.