Από τις επαρχίες των ΗΠΑ μέχρι τα κέντρα των γερμανικών πόλεων, η αμφισβήτηση που έβραζε ενάντια στα πυρηνικά για χρόνια έχει παραχωρήσει τη θέση της στην απάθεια

Ιδωμένη εκ των υστέρων, η ειρηνευτική διακήρυξη του Αμερικανού προέδρου Ντουάιτ Αϊζενχάουερ με τον περιβόητο τίτλο «Ατομα για την ειρήνη», το 1953, μοιάζει περισσότερο με κήρυξη πολέμου. Αλλωστε, τη στιγμή που εγκαινίαζε την ενεργειακή στροφή της Δύσης στην αίθουσα των Ηνωμένων Εθνών, ο «Αϊκ» και οι ακροατές του στοιχειώνονταν από το φάντασμα της Χιροσίμα, αλλά και από τις απαιτήσεις του ψυχροπολεμικού σκηνικού.

Στην ομιλία του, ο Αϊκ σκιαγραφούσε ένα ενεργειακά προηγμένο μέλλον, όπου τα πυρηνικά εργοστάσια θα κάλυπταν χωρίς πρόβλημα τις ανάγκες του πληθυσμού• στην πραγματικότητα, προετοίμαζε το ευρύ κοινό για το ενδεχόμενο πυρηνικού ολέθρου με τους αντιπάλους του στην ΕΣΣΔ, ως αναπόφευκτη «θερμή» κλιμάκωση του Ψυχρού Πολέμου.

Αυτή η κλιμάκωση δεν ήρθε ποτέ. Αντιθέτως, το πυρηνικό όνειρο της ευδαιμονίας οδήγησε σε ηπιότερες μεν, αλλά ουκ ολίγες συγκρούσεις στο εσωτερικό του δικού του μπλοκ, μοιρασμένες σε διάφορους τόπους και χρόνους τις επόμενες δεκαετίες. Ιδίως από το 1973 και μετά, όταν η πετρελαϊκή κρίση άρχισε να πριμοδοτεί την ανάπτυξη των πυρηνικών εργοστασίων, οι ανησυχίες που κυριάρχησαν στα κινήματα της εποχής κατάφεραν να συνδυαστούν με τις πρώτες αντιδράσεις ενάντια στην έλευση του νεοφιλελευθερισμού. Τα πυρηνικά εργοστάσια που πολλαπλασιάζονταν με ταχύτατους ρυθμούς σε Ευρώπη και ΗΠΑ γίνονταν το σύμβολο του επικείμενου εκτοπισμού των ανθρακωρύχων και των εργατών της πετρελαιοβιομηχανίας από την παραγωγή – άλλο αν τελικά δεν θα είναι αυτοί τα εμβλήματα των κινημάτων που θα ανταγωνιστούν την ατομική ενέργεια.

Το αντιπυρηνικά κινήματα στο μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής τους θα μοιάζουν περισσότερο με τους 2.000 διαδηλωτές που όρμησαν και κατέλαβαν το εργοτάξιο του πυρηνικού εργοστασίου στο Σίμπρουκ του Νιου Χαμσάιρ των ΗΠΑ το 1977, με αποτέλεσμα τα 3/4 αυτών να συλληφθούν: φοιτητές, διανοούμενοι και καλλιτέχνες, ως επί το πλείστον ειρηνιστές, με ένα οπλοστάσιο συνθημάτων με αναφορές στην οικολογία και τις επιπτώσεις των πυρηνικών εργοστασίων στο περιβάλλον.

Δύο χρόνια αργότερα, με το ατύχημα στο πυρηνικό εργοστάσιο του Θρι Μάιλ Αϊλαντ στην Πενσιλβάνια, αυτοί οι διαδηλωτές θα πολλαπλασιαστούν, ανοίγοντας τη βεντάλια ώστε να περιλάβουν πλέον από διασημότητες μέχρι πολιτικούς, ενώ το αντιπυρηνικό αίτημα και η ρητορική του κινήματος θα έρθουν στο προσκήνιο της αμερικανικής πολιτικής ζωής.

Το γιγαντωμένο αντιπυρηνικό κίνημα, το οποίο έχει αντικαταστήσει τις μικρές ομάδες που ζούσαν σε κοινόβια, δεν θα περιοριστεί στον ακτιβισμό των διαδηλώσεων. Μέσα από δεκάδες επιτροπές και πρωτοβουλίες, θα πετύχει αποζημιώσεις 82 εκατ. δολαρίων συνολικά για το Θρι Μάιλ Αϊλαντ, ενώ συναυλίες από γνωστούς μουσικούς και άλλες δράσεις θα πολλαπλασιάσουν τον αντίκτυπο, μέχρι του σημείου που το αμερικανικό κράτος θα αναστείλει ουσιαστικά το όραμα των «Ατόμων για την ειρήνη» και της πυρηνικής ανάπτυξης, περιορίζοντας τις δαπάνες και αναβαθμίζοντας τις απαιτήσεις ασφάλειας προκειμένου να αρχίσει τη λειτουργία της μια πυρηνική εγκατάσταση.

Υπέρ αυτού συνηγορεί και η διάψευση της πυρηνικής βιομηχανίας: δύο ημέρες πριν από το ατύχημα στο Θρι Μάιλ Αϊλαντ, η ταινία «Το σύνδρομο  της Κίνας» έχει κάνει πρεμιέρα στις αμερικανικές αίθουσες, με την υπόθεσή της να περιστρέφεται γύρω από τη συγκάλυψη των κινδύνων ατυχήματος σε ένα πυρηνικό εργοστάσιο. Μόλις λίγες ώρες πριν από το ατύχημα, η πυρηνική βιομηχανία έχει προβεί σε πύρινες ανακοινώσεις, με τις οποίες χαρακτηρίζει την ταινία προπαγάνδα και όσα υπαινίσσεται για την πραγματική ζωή αποκυήματα της φαντασίας.

Ωστόσο, το αντιπυρηνικό κίνημα δεν είναι αμερικανικό φαινόμενο. Η έμπνευση για τις πρώτες κινητοποιήσεις έχει έρθει από την επιτυχία που σημειώνει στην Ευρώπη, τον φυσικό χώρο του Ψυχρού Πολέμου, όπου κατά τη δεκαετία του ’70 θα είναι μαζική η συμμετοχή σε δράσεις κατά των πυρηνικών εργοστασίων και υπέρ του πυρηνικού αφοπλισμού. Από τους κόλπους αυτού του κινήματος στη Γερμανία θα ξεπηδήσει και το κόμμα των Πρασίνων, με χαρακτηριστική φυσιογνωμία τον μετέπειτα αντικαγκελάριο και υπουργό Εξωτερικών Γιόσκα Φίσερ, που εκείνη την εποχή συνδέεται στενά με αυτό ως διοργανωτής και συμμετέχων σε πολλές δράσεις.

Την αρχή έκανε η διαδήλωση στο εργοτάξιο στην πόλη Βιλ της Γερμανίας και οι αντιδράσεις του κράτους υπήρξαν έντονες. Οι εικόνες της βίαιης προσαγωγής των διαδηλωτών δημιουργούν κατευθείαν ένα αίσθημα συμπάθειας για το νέο αυτό κίνημα, που πολλαπλασιάζεται ραγδαία, αριθμητικά και γεωγραφικά. Το αποτύπωμα αυτό είναι εμφανές στη μεγαλειώδη διαδήλωση του Καλκάρ, το 1977, όπου 60.000 διαδηλωτές παρελαύνουν ενάντια στην πυρηνική ενέργεια. Αντίστοιχες δράσεις θα λάβουν χώρα καθ’ όλη τη δεκαετία του ’60 και στη Γαλλία και σε μικρότερο βαθμό και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Το αντιπυρηνικό αίσθημα δεν θα είναι πάντα χαλιναγωγημένο στα πρότυπα των ειρηνιστών: το 1978, μια βόμβα της ΕΤΑ θα κοστίσει τη ζωή σε δύο εργάτες στο πυρηνικό εργοστάσιο Λεμόνιθ, στη Χώρα των Βάσκων. Αντί να καταδικάσουν το αντιπυρηνικό κίνημα της περιοχής, που έχει στραφεί συστηματικά κατά του εργοστασίου, η τοπική κοινωνία και οι συνάδελφοι των εργατών θα αρχίσουν να συμμετέχουν και οι ίδιοι στις διαδηλώσεις, καθώς αποδεικνύεται ότι η ΕΤΑ είχε προειδοποιήσει εγκαίρως πριν από την επίθεση και η διεύθυνση του εργοστασίου είχε αρνηθεί να μεταβιβάσει την εντολή εκκένωσης.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτών πλαισιώνουν πια τις αντιπυρηνικές διαδηλώσεις. Το 1986, το Βάκεντορφ της Γερμανίας γεμίζει με 40.000 ανθρώπους σε τοπική διαδήλωση. Το ατύχημα στο Τσερνομπίλ έρχεται να αναχαιτίσει αυτή την ορμή. Το αντιπυρηνικό αίσθημα γίνεται πια κυρίαρχο, διεισδύοντας στα επίσημα δυτικά ΜΜΕ, αλλά ο αριστερών πεποιθήσεων κορμός του κινήματος, που αναλαμβάνει το οργανωτικό σκέλος, κλονίζεται. Η ταυτόχρονη απομάκρυνση από την πυρηνική ενέργεια και η ύφεση των πυρηνικών εξοπλισμών, οδεύοντας προς τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, ξαναγυρνάνε το κίνημα στην περιστασιακή ενασχόληση των αρχών της δεκαετίας του ’70. Δεκαετίες μετά, το ατύχημα στη Φουκουσίμα πυροδοτεί ελάχιστες τέτοιου τύπου αντιδράσεις.