Η Μπολιβαριανή Επανάσταση στη Βενεζουέλα µπορεί, αν ιδωθεί µε όρους καθαρής θεωρίας, να µη διεκδικεί κανέναν πραγµατικά επαναστατικό µετασχηµατισµό της κοινωνίας. ∆ιεκδικεί ωστόσο τις δάφνες µιας ουσιαστικής κοινωνικής µεταρρύθµισης, που, αν µη τι άλλο, χάρισε αξιοπρέπεια και δηµιούργησε ελπίδα

«ΣΤΡΑΤΗΓΕ, ΤΙ  ΓΥΡΕΥΕΙΣ ΣΤΗ ΛΑΡΙΣΑ, ΣΥ,  ΕΝΑΣ Υ∆ΡΑΙΟΣ;», αναρωτιέται στην κατακλείδα του µεγάλου ποιήµατός του που είναι αφιερωµένο στον Λατινοαµερικανό επαναστάτη Μπολίβαρ ο Νίκος Εγγονόπουλος. Το ίδιο ερώτηµα, µε τα ίδια υπερρεαλιστικά  στοιχεία, θα µπορούσε να απευθυνθεί και στον Ούγκο Τσάβες, τον άνθρωπο  που κατάφερε να ανακτήσει την έννοια του σοσιαλισµού σε µια πετρελαιοπαραγωγό χώρα υπό τον έλεγχο των ΗΠΑ, να τη βγάλει από την κατάσταση της ακραίας φτώχειας και να την καταστήσει ένα πολιτικό κενό σηµαίνον, µια λέξη δηλαδή η επίκληση της οποίας µπορεί να λάβει τα πλέον διαφορετικά περιεχόµενα. Τρανό παράδειγµα η σηµερινή Ελλάδα, όπου για τον εκείθεν του ΣΥΡΙΖΑ πολιτικό χώρο η Βενεζουέλα είναι µια χώρα ουτοπική, υπόδειγµα  απεξάρτησης από τον παγκόσµιο καπιταλισµό, και για τον εντεύθεν του ΣΥΡΙΖΑ πολιτικό χώρο µια χώρα δυστοπική, χειρότερη και από τη Σοβιετία.

Από το πραξικόπηµα στις εκλογές

Πώς φτάσαµε όµως εδώ; Ο Τσάβες εκλέχθηκε πρόεδρος  το 1998. Πριν από την εκλογή  του, είχε ηγηθεί,  το 1992,  ενός αποτυχηµένου πραξικοπήµατος ενάντια στον τότε πρόεδρο Περέζ, µε αποτέλεσµα να περάσει κάποιο διάστηµα στη φυλακή, αλλά και να γίνει αγαπητός  στις λαϊκές µάζες, καθώς η κυβέρνηση ασκούσε έντονα αντιλαϊκή πολιτική. Τότε ηγούνταν του Μπολιβαριανού  Επαναστατικού Κινήµατος 200, που αντλούσε έµπνευση από τις απελευθερωτικές αρχές του Σιµόν Μπολίβαρ, µπολιασµένες µε αρκετή δόση αντιαποικιοκρατίας. Η εµπειρία της φυλακής έκανε τον Τσάβες να µετατρέψει το Κίνηµα σε κόµµα, το Κίνηµα για την Πέµπτη ∆ηµοκρατία, και να διεκδικήσει δηµοκρατικά τον δρόµο προς την εξουσία.

Μετά την εκλογή του, άλλαξε το Σύνταγµα της χώρας, το οποίο παραµένει σε ισχύ από το 1999. Αναθεωρήσεις από καιρό σε καιρό επέτρεπαν  στον Τσάβες να επανεκλέγεται στην εξουσία, µε δηµοκρατικό κατά κοινή οµολογία τρόπο, έως το 2013, οπότε και πέθανε από καρκίνο. Αντιµετώπισε έως τότε απόπειρες πραξικοπηµάτων από την αντιπολίτευση,  που εκπροσωπεί κυρίως την αστική τάξη της χώρας, εξωτερικές δυνάµεις, όπως οι ΗΠΑ, και φυσικά από τον κρατικό κατασταλτικό µηχανισµό (Αστυνοµία), που διατηρεί τις καταβολές του από το προ της επανάστασης  καθεστώς.

Πετρέλαιο και κοινωνική πολιτική

Ο λόγος των αντιδράσεων  της αντιπολίτευσης προφανής:  βασική πολιτική κίνηση του Τσάβες ήταν ο έλεγχος της PDVSA, της κρατικής εταιρείας πετρελαίου. Η Βενεζουέλα είναι από τις µεγαλύτερες  πετρελαιοπαραγωγούς χώρες του πλανήτη. Το ΑΕΠ της χώρας παράγεται κατά 53,4% από τις υπηρεσίες, κατά 46,5% από τη βιοµηχανία και µόλις κατά 0,1% από τη γεωργία – αυτό έχει άµεση σχέση µε το γεγονός ότι µόλις το 3% του εδάφους  της χώρας  είναι καλλιεργήσιµο, καθώς  καλύπτεται στο µεγαλύτερο µέρος του από το δάσος του Αµαζονίου. Αυτό πρακτικά σηµαίνει ότι η χώρα εξαρτάται άµεσα από την εξαγωγή  πετρελαίου για να καλύπτει τις ανάγκες της. Ο Τσάβες, «σπάζοντας» την ελίτ που διαµοιραζόταν τα χρήµατα από το εµπόριο πετρελαίου, βρήκε τους κατάλληλους πόρους για να αναµορφώσει τη χώρα.

Η πρωτοφανής σε έκταση, για τα δεδοµένα της Βενεζουέλας έως τότε, κοινωνική πολιτική υπήρξε ο βασικός άξονας της διακυβέρνησης. Συσσίτια για τους φτωχούς, προγράµµατα  στέγασης για τους αστέγους, νοσοκοµεία για τους ανασφάλιστους και επέκταση της Εκπαίδευσης µε στόχο την εξάλειψη του αναλφαβητισµού αποτέλεσαν την αιχµή του δόρατος µιας λαοφιλούς διακυβέρνησης από έναν χαρισµατικό ηγέτη. Είναι αξιοσηµείωτο ότι όλα τα κοινωνικά προγράµµατα πραγµατοποιούνταν από ανεξάρτητες από το κράτος «αποστολές» (mission), οι οποίες χρηµατοδοτούνταν από κρατικούς πόρους. Ισως αυτή η λύση να επιλέχτηκε  για να παρακαµφθεί η εκτεταµένη κρατική διαφθορά.

Εξωτερική πολιτική

Από τις σηµαντικές πλευρές της πολιτικής Τσάβες υπήρξε η εξωτερική πολιτική. Με βάση τα λεγόµενα του ίδιου του Τσάβες, κύριος στόχος του ήταν η συνεργασία των χωρών της Λατινικής Αµερικής. Ο Τσάβες στους λόγους του προέτασσε την PetroSur, δηλαδή  την πετρελαϊκή  συνεργασία της Νότιας Αµερικής, και την BancoSur, δηλαδή την τραπεζική συνεργασία των λατινοαµερικανικών χωρών.

Εµπρακτη εφαρµογή των προθέσεών του υπήρξε η βοήθεια προς την Κούβα. Η παροχή πετρελαίου  στην Αβάνα από την κυβέρνηση  Τσάβες έλυσε το ενεργειακό πρόβληµα της χώρας, προσέφερε αποφασιστική στήριξη στην Κουβανική Επανάσταση και εγκαινίασε µια συνεργασία σε πολλά επίπεδα  µεταξύ των δύο χωρών. Για παράδειγµα, γιατροί από την Κούβα εργάστηκαν στη Βενεζουέλα, στελεχώνοντας ένα ανύπαρκτο έως τότε δηµόσιο σύστηµα υγείας. Ασκώντας ουσιαστικά µια εθνικοαπελευθερωτική πολιτική, χαρακτηριζόµενη από τη µέριµνα οικοδόµησης κράτους πρόνοιας και ελέγχου του καπιταλισµού, ώστε να αποκτήσει πιο ανθρώπινο πρόσωπο, η συµβολή του τσαβισµού δεν υπήρξε σηµαντική τόσο από την άποψη  του πραγµατικού ριζοσπαστισµού του όσο από την άποψη της δηµιουργίας εκείνων των φαντασιακών σηµασιών που ενέπνευσαν κινήµατα να αµφισβητήσουν  τα δεδοµένα κυριαρχικά συστήµατα. Εξού και όσοι τον βδελύσσονται είδαν στον Τσάβες έναν λαϊκιστή και µεγαλοµανή  δηµαγωγό,  που αποδόµησε µεθοδικά το κράτος, για να το θέσει στην υπηρεσία του επ’ αόριστον.

Ενας µικρός διάδοχος

Ο θάνατος του Τσάβες προκάλεσε το πρόβληµα που ακολουθεί κάθε απώλεια µιας χαρισµατικής προσωπικότητας, η οποία ουσιαστικά ταυτίζεται µε τον κοινωνικό µετασχηµατισµό που προκαλεί: αυτό της διαδοχής.  Ο Νικολάς Μαδούρο, πρώην οδηγός  λεωφορείων και από τα πιο ταλαντούχα µέλη της κυβέρνησης  Τσάβες, ανέλαβε το δύσκολο έργο της συνέχειας της Μπολιβαριανής Επανάστασης.

Στις εκλογές που προκηρύχθηκαν τότε ο Μαδούρο κέρδισε τον Ενρίκε Καπρίλες µε διαφορά που δεν ξεπερνούσε τη µιάµιση µονάδα. Εναν χρόνο πριν, ο Τσάβες είχε πετύχει θρίαµβο µε διαφορά 11 ποσοστιαίων µονάδων από τον ηγέτη της αντιπολίτευσης. Η πύρρειος αυτή νίκη δυνάµωσε τη νοµιµοποίηση  της αντιπολίτευσης, η οποία γινόταν όλο και πιο δυναµική. Το σκηνικό επιβαρύνθηκε και από την οικονοµική κατάσταση. Ως χώρα που στηρίζεται στην παραγωγή πετρελαίου, η Βενεζουέλα επλήγη  ιδιαίτερα από την πτώση των τιµών το 2014. Κι αφού, όπως είδαµε, η κοινωνική πολιτική συνδέεται µε τη διανοµή των εσόδων από τις εξαγωγές πετρελαίου, η κατάσταση στην κοινωνική ζωή επιδεινώθηκε. Ο Μαδούρο δεν έχει επίσης τα επικοινωνιακά χαρίσµατα του Τσάβες, µε αποτέλεσµα η ρητορική του να φτάνει στις λαϊκές µάζες εξασθενηµένη, την ώρα που η αντιπολίτευση  δυναµώνει την προπαγάνδα της. Αποτέλεσµα: Τον Ιανουάριο του 2016, το Κοινοβούλιο της Βενεζουέλας συνεδρίασε µε την αντιπολίτευση να ηγείται της πλειοψηφίας.

Το χάος που επικρατούσε στη χώρα ευνόησε την αντιπολίτευση,  η οποία κατάφερε µια ιστορική νίκη στις βουλευτικές εκλογές. Το εκλογικό αποτέλεσµα αύξησε την εχθρότητα µεταξύ των δύο αντίπαλων στρατοπέδων. Ο Μαδούρο, υποστηριζόµενος από το Ανώτατο ∆ικαστήριο, µπλοκάρει διαρκώς το κοινοβουλευτικό  έργο. Σε αυτό το σκηνικό της αποσάθρωσης, κυριαρχεί ένας ισχυρός ιδεολογικός πόλεµος. Ο Μαδούρο βλέπει παντού θεωρίες συνωµοσίας, µέσω των οποίων  απεργάζονται την καταστροφή του, την ίδια στιγµή που η αντιπολίτευση σωρεύει όλους τους φιλελεύθερους µύθους περί καταστολής δικαιωµάτων, ακροτήτων και µη δικαιωµατικών στάσεων της κυβέρνησης. Το τι µέλλει γενέσθαι θα το παρακολουθήσουµε προσεχώς στους δέκτες µας.

Η Μπολιβαριανή Επανάσταση στη Βενεζουέλα, από τον Τσάβες έως τον Μαδούρο, µπορεί σε επίπεδο  καθαρολογίας  να µη διεκδικεί κανέναν πραγµατικά επαναστατικό µετασχηµατισµό της κοινωνίας.  ∆ιεκδικεί ωστόσο τις δάφνες µιας ουσιαστικής κοινωνικής µεταρρύθµισης, που, αν µη τι άλλο, χάρισε αξιοπρέπεια και δηµιούργησε ελπίδα. Και είναι πάνω σε αυτό το πλαίσιο που η συζήτηση γι’ αυτήν προσλαµβάνει µείζονα πολιτική σηµασία.