Προσωπικά δεδομένα στην εποχή του ατόμου

Έχεις μόλις λάβει στη διεύθυνση  του ηλεκτρονικού  ταχυδρομείου  σου το εισιτήριο για την πτήση του ταξιδιού που θα κάνεις σε μερικές ημέρες. Για να σιγουρέψεις το πρόγραμμά σου, τσεκάρεις στο Google τη διαδρομή από το αεροδρόμιο στο ξενοδοχείο. Για να διαπιστώσεις έκπληκτος πως το Google… σε περιμένει. Πλάι στον χάρτη θα δεις να διασυνδέεται η ημερομηνία  άφιξής σου, ρητά διατυπωμένη, με τα δρομολόγια, για παράδειγμα, των λεωφορείων.

Κι αυτό δεν είναι η εξαίρεση στον κανόνα, κάτι που θα γίνει δηλαδή μία στο τόσο. Γιατί καθημερινά παρόμοιες περιπτώσεις  όπου το ψηφιακό  ίχνος αφήνεται  εδώ κι εκεί για να χρησιμοποιηθεί είναι πάμπολλες.  Από τον πρωινό  καφέ μέχρι το βραδινό ποτό, είτε μέσω check in είτε μέσω της αναζήτησης τοποθεσίας των ίδιων μας των συσκευών, το κινητό ή το λάπτοπ ή το τάμπλετ μας μοιάζουν να μας παρακολουθούν. Μοιάζουν να καταγράφουν ένα διακριτό συνεχές των κινήσεών  μας, που ταυτόχρονα αποτελεί και καταγραφή των ίδιων των μύχιων επιθυμιών μας και της διαδικασίας εκπλήρωσής τους.

Η ιδιαιτερότητα της προσωπικής χρήσης της συσκευής έρχεται να συναντήσει την αξίωση των Αρχών για έλεγχο των υπηκόων. Η αντινομία των δύο δικαιωμάτων που εκφράζονται, αυτού της Ενωσης να προασπίζεται  την ασφάλειά της και αυτού του ατόμου να προβάλλει την ατομικότητά του, συναιρείται στον πρόσφατα κυρωμένo κανονισμό 2016/679 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ο κανονισμός, ο οποίος δημοσιεύθηκε  τον Μάιο του 2016 και θα τεθεί σε εφαρμογή  από τις 25 Μαΐου 2018, έρχεται να επαναφέρει, με -υποτίθεται-  πιο λογικούς  όρους, την πρακτική  της ανταλλαγής  δεδομένων ανάμεσα σε Ευρώπη  και ΗΠΑ. Η συνθήκη  αυτή της διατλαντικής ανταλλαγής,  που είχε τρωθεί μετά τις αποκαλύψεις των Wikileaks για αθρόες παράτυπες  παρακολουθήσεις προσώπων, παρουσιάζεται να διαθέτει μεν «ανθρώπινο πρόσωπο», δηλαδή να προστατεύει προσωπικά  δεδομένα, θέτοντας προγραμματικά  τη συναίνεση στον πυρήνα της, αλλά, την κρίσιμη στιγμή, να μεταβιβάζει στο κράτος τον έλεγχο αυτών των ροών πληροφορίας.

Υστερα από  διαβουλεύσεις  ετών,  με έντονο lobbying  από τα εμπλεκόμενα  μέρη, όπου οι εταιρείες που συνδέονται με το Διαδίκτυο πρωταγωνιστούν, αλλά και σημαντική επίδραση από τις τρομοκρατικές επιθέσεις στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ενωσης έρχεται να καλύψει τη μεταβίβαση στοιχείων των προσωπικών δεδομένων  από τις τηλεπικοινωνιακές εταιρείες στις υπηρεσίες  προστασίας. Αυτό που εντέλει επιτυγχάνεται είναι η απρόσκοπτη ροή πληροφοριών, που η προγενέστερη  ευρωπαϊκή νομοθεσία είχε δυσχεράνει, θέτοντας όρους επί όρων.

Το πρόβλημα αυτής της συμφωνίας είναι διττό: Αφενός επιτρέπει στην όποια εταιρεία συλλέγει προσωπικά δεδομένα, το Facebook, την Google κ.λπ., να εμφανίζεται ως ένας ουδέτερος παράγοντας ανάμεσα στον πολίτη και το κράτος του, που ζητά τον έλεγχο των στοιχείων του. Αφετέρου, δεν επιτρέπει στον πολίτη να ελέγξει πραγματικά το ψηφιακό του ίχνος. Κι αυτό γιατί, ενώ σε πρώτο χρόνο ο νέος κανονισμός προασπίζει το «δικαίωμα στη λήθη», δηλαδή το δικαίωμα της απαλοιφής συγκεκριμένων αρχείων από μηχανές  αναζήτησης  ή αποθετήρια  εταιρειών, ταυτόχρονα κάνει πιο εύκολη την απαίτηση κρατικών και υπερκρατικών μορφωμάτων να έχουν πρόσβαση σε αυτά. Η ένταση ανάμεσα στην ατομικότητα και την ασφάλεια επανέρχεται, όχι επιλυμένη,  αλλά μεταφερμένη απλώς σε ένα πιο σκοτεινό πλαίσιο.

Εντέλει, αυτό που επιστρέφει, έστω με κάποιες δικλίδες ασφαλείας, είναι το «ασφαλές λιμάνι». Η μεταφορά δηλαδή πληροφοριών από την Ευρώπη στην Αμερική, με υποτιθέμενο σκοπό την προστασία από κάποια ενδεχόμενη τρομοκρατική απειλή. Θα επανέλθουμε, λοιπόν, στην προηγούμενη κατάσταση των πραγμάτων,  ως εάν οι αποκαλύψεις του Ασάνζ και των WikiLeaks να μη συνέβησαν ποτέ ή, έστω, να μην δίδαξαν τίποτα. Η «ομαλότερη συνεργασία μεταξύ των δικαστικών  και αστυνομικών  Αρχών» που θα επέλθει με τον νέο κανονισμό ξυπνά τους χειρότερους καφκικούς εφιάλτες. Πόσω μάλλον όταν η οδηγία δεν αφορά μόνο στη διασυνοριακή  μεταφορά δεδομένων εντός της Ε.Ε., αλλά θεσπίζει για πρώτη φορά ελάχιστα πρότυπα για την επεξεργασία δεδομένων  από τις αστυνομικές και δικαστικές Αρχές στο εσωτερικό κάθε κράτους-μέλους. Το τοπικό με το διεθνές συνδυάζονται  εδώ πρωτόφαντα και πρωτοφανώς  καλά, για να υπηρετήσουν μια κοινωνία  του ελέγχου. Σε αυτή την κοινωνία ο καθείς ενθαρρύνεται να αφήνει  ίχνη, την ίδια στιγμή που του δίνεται η ψευδαίσθηση της λήθης, ενώ ο Μεγάλος Αδερφός καταγράφει και αρχειοθετεί.

Δυνητικά είμαστε όλοι τρομοκράτες. Απόδειξη τα check in μας όταν πίνουμε  κοκτέιλ σε κάποιο roof garden.