Τι είδους τεχνοκράτες είναι αυτοί που καταλήγουν διαρκώς στο αντίθετο από αυτό που εξαγγέλλουν;

Ως κοινωνική επιστήμη, η Πολιτική Οικονομία κουβαλά το παράδοξο αυτών των επιστημών: να έρχονται πάντα κατόπιν εορτής, ώστε να ερμηνεύουν τα γεγονότα εκ των υστέρων• να έχουν δηλαδή μικρή έως ανύπαρκτη προβλεπτική ισχύ. Από τη στιγμή, ωστόσο, που η Πολιτική Οικονομία μεταμορφώθηκε σε Οικονομικά και μαθηματικοποιήθηκε, η ψευδαίσθηση ότι μπορεί αμερόληπτα να προπεί το μέλλον εδραιώθηκε ως πολιτικό δόγμα.

Έτσι, δεν πρέπει να ξαφνιαζόμαστε που τα μείζονα πολιτικά γεγονότα στη χώρα από την είσοδο στο ευρώ και μετά συνοδεύονται από μια σειρά διαψεύσεων εκείνων που χάραξαν την πολιτική τους: των οικονομολόγων και των υπουργών Οικονομικών. Η μετατροπή της πολιτικής σε σκληρό επιστημονικό γεγονός αποτέλεσε τη σύγχρονη τεχνολογία της σταδιακής, αλλά πλήρους αποπολιτικοποίησης της πολιτικής ζωής.

 

Η εκσυγχρονιστική λοκομοτίβα

«Αριστερή πολιτική είναι εκείνη που βοηθά την κοινωνία να ανεβάσει το επίπεδο ευημερίας της. O στόχος είναι διπλός: και ευημερία και απασχόληση. Σοσιαλισμός δεν σημαίνει να ανεμίζεις σημαίες βολεμένων συντεχνιών, σημαίνει να μπορείς να δίνεις ευκαιρίες σε αυτούς που δεν τις έχουν». Αυτά έλεγε ο Νίκος Χριστοδουλάκης αρκετά προτού γίνει υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών. Διαδεχόμενος τον Γιάννο Παπαντωνίου, ο Ν. Χριστοδουλάκης συμβολίζει την ολοκλήρωση της εκσυγχρονιστικής στροφής του ΠΑΣΟΚ της περιόδου. Με την είσοδο στην ΟΝΕ, με διαδεδομένη την ταύτιση του ευρώ με τη σωτηρία της χώρας και τα Ολυμπιακά έργα να βρίσκονται στο φόρτε τους, το εκσυγχρονιστικό πρόταγμα αντιμετωπίζει την τεχνοκρατία ως τη λοκομοτίβα που κινεί και οδηγεί την κοινωνία στον επί γης παράδεισο.

«Παίξαμε κατενάτσιο, τώρα περνάμε στην επίθεση», δήλωνε ο υπουργός στο «Βήμα» τον Δεκέμβριο του 2002, έναν χρόνο σχεδόν μετά την ανάληψη των καθηκόντων του. Όλες οι δημόσιες τοποθετήσεις εμφορούνται από την πίστη στην ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής προοπτικής της χώρας, κοινωνική, πολιτική και οικονομική. Τι κι αν επιλογές της κυβέρνησης όπως η συγχώνευση των μεγάλων τραπεζών της Εθνικής και της Alpha έχουν καταρρεύσει; Τι κι αν

«αγκάθια» όπως το Φορολογικό και το Ασφαλιστικό βρίσκονται στο τραπέζι ενοχλητικά ακόμα; Η μετατροπή της χώρας σε τεράστιο εργοτάξιο και οι οικονομικοί δείκτες που δείχνουν περίεργα καλοί και εντός των ορίων δεν αφήνουν περιθώρια κριτικού αναστοχασμού επί του παραγωγικού μοντέλου.

 

Χρόνια μετά, το 2013, αναπολώντας τις ηρωικές ημέρες και τα στοιχεία, σε συνέντευξή του στο γερμανικό περιοδικό «Spiegel», ο πρώην υπουργός Οικονομικών Νίκος Χριστοδουλάκης απέρριψε την κατηγορία ότι «η Ελλάδα μπήκε με απάτη στην ΟΝΕ», σχολιάζοντας βέβαια πως

«κατά τις διαπραγματεύσεις όλοι έκαναν λίγο πολύ κάποια κόλπα – ακόμη και οι Γερμανοί». Έναν χρόνο μετά, άλλαξε πάλι γνώμη: «Δεν παραποιήθηκαν οι δείκτες για την εκπλήρωση των όρων ένταξης της Ελλάδας στο ευρώ», δήλωσε σε συνέντευξή του με τίτλο «Ολα ήταν νόμιμα» στη γερμανική εφημερίδα «Handelsblatt».

 

Απογραφές καταστροφές

Το 2004, λίγο πριν από τους Ολυμπιακούς-ορόσημο, είχαμε εκλογές. Οι εκλογές έβγαλαν νικητή τον Κώστα Καραμανλή και τη Νέα Δημοκρατία. Υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών έγινε ο Γιώργος Αλογοσκούφης. Τότε είναι που ξεκίνησε η περίφημη απογραφή. Στόχος του νέου υπουργού, μέσα σε ένα περιβάλλον αισιοδοξίας, ήταν να δείξει ότι δεν παρελήφθη παράδεισος. Τα σύννεφα που άρχισαν να προβάλλουν στον ορίζοντα έπρεπε, πριν βρέξει, να μοιραστούν, ώστε το σκάσιμο της βόμβας να μην αποδοθεί σε ένα κόμμα. Το έλλειμμα του 2004, όπως το είχε προϋπολογίσει ο υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών Νίκος Χριστοδουλάκης -στον προϋπολογισμό του 2003- προβλεπόταν στο 1,2%.

Αναλαμβάνοντας, ο νέος υπουργός Γ. Αλογοσκούφης έκανε απογραφή και το προσδιόρισε στο 2,95%. Όμως, επενέβη η Eurostat ύστερα από χρόνια και αποδείχθηκε ότι το έλλειμμα ήταν 7,5%. Ο πρώην υπουργός είχε κρύψει δαπάνες, οι οποίες ξέφυγαν εντελώς λόγω των Ολυμπιακών Αγώνων. Αυτό, όμως, δεν ήταν το μόνο. Ο Γιώργος Αλογοσκούφης προχώρησε και σε ένα λογιστικό τρικ. Σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, ζητήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να γίνει μέτρηση του ΑΕΠ με έναν νέο κανονισμό. Στην αναθεώρηση, που οδήγησε σε αύξηση του ΑΕΠ κατά περίπου 25% από το 2000, συνυπολογίστηκαν έρευνες για τη «μαύρη» οικονομία στο εμπόριο, τις μεταφορές, τα ξενοδοχεία, τις κατασκευές, τα στοιχεία μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων, ακόμα και την πορνεία. Με άλλα λόγια, η κυβέρνηση αύξησε την αξία των παραγόμενων αγαθών και υπηρεσιών της χώρας (ΑΕΠ), προσθέτοντας αξία (εισόδημα), την οποία όμως δεν μπορούσε να «εντοπίσει» και να φορολογήσει.  Και ταυτόχρονα διόγκωνε τις δανειακές υποχρεώσεις, οι οποίες ήταν πραγματικές και απαιτητές από τους πιστωτές. Με τα νούμερα να χειροτερεύουν και την παγκόσμια οικονομία να ετοιμάζεται να εισέλθει σε μια μακρά περίοδο κρίσης, ο Έλληνας υπουργός συνέχισε να διατηρεί την αισιοδοξία του προκαόχου του. Το 2008 ο Γιώργος Αλογοσκούφης βεβαίωσε πως «η ελληνική οικονομία είναι θωρακισμένη». Μεγάλα λόγια…

 

Από το Καστελόριζο με αγάπη

Κι ενώ η κυβέρνηση Καραμανλή επιχειρούσε ηρωική έξοδο, η κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου αναλάμβανε έχοντας ως κεντρικό της σύνθημα απέναντι στην απαισιοδοξία το περιβόητο πια «Λεφτά υπάρχουν». Στο υπουργείο Οικονομικών βρέθηκε ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου. Η κατάσταση δεν ήταν καλή. Στις 20 Οκτωβρίου του 2009 ανακοίνωσε στο Ecofin ότι το έλλειμμα για το 2009 βρισκόταν στο 12,5% από το 6% που το υπολόγιζε η προηγούμενη κυβέρνηση (τελικά το 2010 αναθεωρήθηκε στο 15,4%). Δύο ημέρες μετά, ο οίκος αξιολόγησης Fitch υποβάθμισε την Ελλάδα από Α σε Α-. Η κυβέρνηση δεν έδειξε να πτοείται. Το επόμενο διάστημα προχώρησε σε εφαρμογή των προεκλογικών της δεσμεύσεων σε θέματα κοινωνικής πολιτικής, όπως η καταβολή του επιδόματος αλληλεγγύης σε κοινωνικές ομάδες με χαμηλό εισόδημα. Συνεπής σε έναν βαθμό στις προεκλογικές δεσμεύσεις της κυβέρνησης ήταν και ο Προϋπολογισμός για το 2010, που κατατέθηκε στη Βουλή στις 20 Νοεμβρίου 2009, ο οποίος περιλάμβανε αυξήσεις στα όρια του πληθωρισμού, σε χαμηλούς μισθούς και συντάξεις. Οι εξελίξεις όμως ήταν ραγδαίες. «Προσπαθούμε να αλλάξουμε την πορεία του Τιτανικού. Δεν γίνεται σε μία ημέρα…», δήλωνε ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου τον Φεβρουάριο του 2010, μετά την εκτόξευση των spreads. Η πίστη, ωστόσο, ότι όλα θα πήγαιναν καλά υπερίσχυε ακόμα της πραγματικότητας. 8 Απριλίου 2010, ο Παπακωνσταντίνου δήλωνε έξω από το Μαξίμου ότι δεν μπαίναμε στον μηχανισμό στήριξης. Πριν, όμως, αλέκτορα φωνήσαι, στις 3 Μαΐου 2010, η Ελλάδα ζήτησε επισήμως 80 δισεκατομμύρια ευρώ από τις υπόλοιπες χώρες του ευρώ και 30 δισεκατομμύρια από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ). Την αίτηση συνόδευαν τρία συνημμένα Μνημόνια:

1. «Μνημόνιο Οικονομικής και Χρηματοπιστωτικής Πολιτικής» (ΜΟΧΠ).
2. «Τεχνικό Μνημόνιο Συνεννόησης» (ΤΜΣ).
3. «Μνημόνιο Συνεννόησης στις Συγκεκριμένες Προϋποθέσεις Οικονομικής Πολιτικής» (ΣΠΟΠ).

Στις 8 Μαΐου 2010 εγκρίθηκαν η «Σύμβαση Δανειακής Διευκόλυνσης» (Loan Facility Agreement) με τις χώρες του ευρώ και ο «Διακανονισμός Χρηματοδότησης Αμέσου Ετοιμότητας» (Stand-by Agreement) με το ΔΝΤ. Η εποχή των Μνημονίων μόλις ξεκινούσε.

Πήγαμε για κούρεμα και βγήκαμε με μαλλί

Τον Ιούνιο του 2011 η επικείμενη ψήφιση του μεσοπρόθεσμου προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής 2012-2015 προκάλεσε έντονες κοινωνικές αντιδράσεις, που εκφράστηκαν με μεγάλες, πολυήμερες διαδηλώσεις. Η κατάσταση αυτή οδήγησε στον κυβερνητικό ανασχηματισμό της 17ης Ιουνίου, με τον οποίο ο Ευάγγελος Βενιζέλος ανέλαβε το υπουργείο Οικονομικών – ο πρώτος μετά από καιρό μη οικονομολόγος υπουργός Οικονομικών.

Επί των ημερών του ψηφίστηκε το μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής και έγινε η συμφωνία της Συνόδου Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 21ης Ιουλίου για τη μείωση του ελληνικού χρέους, το περιβόητο PSI.

Σε αυτό το κούρεμα, ωστόσο, βγήκαμε με μαλλί. Ο Βενιζέλος ενέταξε τα ασφαλιστικά  ταμεία στο κούρεμα κατά 100 δισ. ευρώ. Από αυτή την επιλογή τα ασφαλιστικά ταμεία έχασαν περί τα 14 δισ. ευρώ από την πρωτογενή και τη δευτερογενή αγορά. Tουλάχιστον 12 δισ. ευρώ χάθηκαν λόγω της διαδικασίας του PSI. Συγκεκριμένα, ο κοινός λογαριασμός που υπήρχε στην Tράπεζα της Eλλάδος και στον οποίο εναπέθεταν υποχρεωτικά τις αποταμιεύσεις τους τα Ταμεία «κουρεύτηκε» σε ποσοστό αρχικά 53%. Σε απόλυτους αριθμούς, χάθηκαν 7,31 δισ. ευρώ από το κοινό κεφάλαιο και άλλα 1,2 δισ. ευρώ από το δεύτερο κύμα κουρέματος (PSI 2) που έλαβε η χώρα, δύο μήνες μετά το πρώτο κούρεμα (τον Φεβρουάριο του 2012). Στις απώλειες αυτές θα πρέπει να προστεθούν και απώλειες 3,39 δισ. ευρώ από το κούρεμα των ομολόγων στα οποία είχαν επενδύσει τα ίδια τα ασφαλιστικά ταμεία. Παράλληλα, υπήρξαν και απώλειες από τους τόκους. Πάνω από 2 δισ. ευρώ έχουν χαθεί από το 2012 έως και σήμερα από την ετήσια απόδοση σε τόκους που λάμβαναν τα Ταμεία. Συγκεκριμένα, σε 550-600 εκατ. ευρώ υπολογίζονται οι απώλειες από την ετήσια απόδοση σε τόκους που λάμβαναν τα Ταμεία, από τα περίπου 24 δισ. ευρώ που ήταν κατατεθειμένα στην TτE. Eνώ μέχρι και το 2011 οι αποδόσεις αυτές ξεπερνούσαν τα 700 εκατ. ευρώ, το 2012 και συνεπεία του PSI δεν υπερέβαιναν τα 120 εκατ. ευρώ.

 

Ο fan του  Μνημονίου

«Λυπάμαι που το λέω, αλλά το Μνημόνιο είναι το μόνο σοβαρό κείμενο στη χώρα. Είναι το μόνο με στόχους και χρονοδιαγράμματα». Αυτά δήλωνε ο Γιάννης Στουρνάρας στη Βουλή τον Οκτώβριο του 2013. Ο τραπεζίτης είχε αναλάβει τη θέση του υπουργού Οικονομικών στη συγκυβέρνηση Ν.Δ.-ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜ.ΑΡ. μετά τις εκλογές του 2012. Εκείνη την ημέρα ο υπουργός Οικονομικών διαβεβαίωνε τον Απόστολο Κακλαμάνη, που τον είχε καλέσει να δώσει εξηγήσεις για το ότι δεν θα λαμβάνονταν νέα οριζόντια μέτρα, ότι δεν επρόκειτο να γίνουν άλλες μειώσεις μισθών και αυξήσεις φόρων, αλλά μόνο μεταρρυθμίσεις και διαρθρωτικά μέτρα.

Ανάμεσα στις επιτυχείς προβλέψεις του Γιάννη Στουρνάρα ήταν και το «Δεν καταλαβαίνω τι σημαίνει τρίτο Μνημόνιο», λέγοντας ακόμη πως εκείνη τη στιγμή «το πρόγραμμα φαίνεται πως βγαίνει με τα υπόλοιπα που υπάρχουν στο Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Επομένως, δεν μιλάμε για νέο δανεισμό αυτή τη στιγμή».

Έχετε μήνυμα στον υπολογιστή σας Λίγο καιρό αργότερα, και με την αξιολόγηση να βρίσκεται στη φυσική της κατάσταση στη μνημονιακή Ελλάδα, δηλαδή να μην κλείνει, ο διάδοχος του Γιάννη Στουρνάρα, Γκίκας Χαρδούβελης μονοπώλησε τη δημοσιότητα με το περιβόητο e-mail του.

Με την επιστολή της αυτή γύρω από την πέμπτη αξιολόγηση του δεύτερου Μνημονίου, η κυβέρνηση συναινούσε πλήρως στην πληθώρα των παράλογων απαιτήσεων της Κομισιόν, του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, τις οποίες μέχρι πρότινος αποκήρυσσε σε όλους τους τόνους. Μάλιστα, παραδέχθηκε ότι βρίσκονταν σε εξέλιξη συζητήσεις για το κλείσιμο του δημοσιονομικού κενού, το οποίο ήταν μεγάλο σύμφωνα με τους δανειστές – στα 2.425 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων τα 1.773 εκατ. ευρώ στον Προϋπολογισμό και τα 652 εκατ. ευρώ στο ασφαλιστικό σύστημα. Η κυβέρνηση άφηνε ορθάνοιχτο το ενδεχόμενο για την εξέταση και τη λήψη μέτρων πέραν όσων είχαν ήδη προταθεί. Πλην όμως ήρθε… η Αριστερά.

 

Από το «ουάου» στο αριστερό Μνημόνιο H μετάβαση στην «πρώτη φορά Αριστερά» συνοδεύτηκε με την επιλογή του Γιάνη Βαρουφάκη για τη θέση του υπουργού Οικονομικών. Μετά τις πρώτες ηρωικές στιγμές της διαπραγμάτευσης, τα πράγματα άρχισαν να σφίγγουν. Στο σημείο όπου τα πράγματα οδηγούνταν στο απροχώρητο, τον Ιούνιο του 2015, ο Γιάνης Βαρουφάκης μίλησε στον δημοσιογράφο και παρουσιαστή του BBC Mark Mardell, τις κρίσιμες ώρες που αναμένετο η απόφαση της ΕΚΤ, και οι φήμες οργίαζαν για κλείσιμο τραπεζών και έλεγχο εκροής κεφαλαίων. Ο Βρετανός παρουσιαστής πόσταρε ένα tweet με το οποίο προανήγγειλε τη συνέντευξη με τον Έλληνα πολιτικό που θα μιλούσε για capital controls, τράπεζες και το μέλλον του ευρώ. Η είδηση έκανε τον γύρο του Διαδικτύου με τον τίτλο πως ο Γιάνης Βαρουφάκης εξετάζει τα capital controls και το κλείσιμο των τραπεζών τη Δευτέρα. Λίγα λεπτά αργότερα ο ίδιος ο υπουργός εξηγούσε επίσης μέσω Τwitter πως η χρήση των capital controls και η Νομισματική Ένωση είναι δύο έννοιες ασυμβίβαστες. Ως γνωστόν, και τα capital controls ήρθαν και το τρίτο Μνημόνιο.  Κι έπειτα ο Ευκλείδης Τσακαλώτος ανέλαβε να σηκώσει το βάρος μιας μαρξιστικής διαχείρισης του Μνημονίου, νέο πεδίον δόξης για τις αποτυχίες του μέλλοντος.