Το κοινωνικό ρεύμα υπέρ μιας εξόδου από το ευρώ δείχνει να διευρύνεται. Ποιος όμως θα το εκπροσωπήσει;

 

Το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό της πολιτικής διάστασης του Grexit είναι ότι, παρά τη διαρκή σχεδόν παρουσία του στη δημοσιότητα καθ’ όλη τη διάρκεια της κρίσης, επί επτά χρόνια δεν αναπτύσσεται από κανέναν πολιτικό φορέα –με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι οποίες είναι προϊόν των τελευταίων μηνών– ένα σαφές και μετρημένο εναλλακτικό σχέδιο εξόδου. Το ολοένα διευρυνόμενο ρεύμα δυσπιστίας κατά της Ε.Ε., ωστόσο, και οι ενδείξεις ότι όλο και περισσότεροι πολίτες πιστεύουν πως η είσοδος στο ευρώ ήταν λανθασμένη (αυτό υποστήριξε το 53% των ερωτηθέντων σε έρευνα της Alco για το περιοδικό «Zero») έχει κάνει πολλούς να το ξανασκεφτούν και όψιμα να υποστηρίζουν την έξοδο από το ευρώ.

 

Ο ΣΥΡΙΖΑ και το φετίχ

«Το ευρώ δεν είναι φετίχ». Το είχε πει ο Αλέξης Τσίπρας σε συνέντευξή του στη ΝΕΤ λίγο πριν από τις εκλογές του Ιουνίου του 2012, όπου συμπλήρωσε ότι δεν είναι δυνατόν να αποδεχθεί κανείς μισθούς Αφρικής, αν αυτός είναι ο όρος για να διατηρήσει το κοινό νόμισμα. Συμφώνησε επίσης με την παρατήρηση ότι δεν τάσσεται υπέρ της διατήρησης του ευρώ με κάθε κόστος. Στην ίδια συνέντευξη, πάντως, ο κ. Τσίπρας χαρακτήριζε το ευρώ «το εθνικό μας νόμισμα» και υποστήριζε ότι δεν υπάρχει περίπτωση αποπομπής της Ελλάδας από την ευρωζώνη, λέγοντας ότι το κόμμα του επιδιώκει την ισότιμη συμμετοχή σε αυτήν. Πάνω σε αυτήν την αντίφαση στηρίχθηκε όλη η αντιπολιτευτική στρατηγική του ΣΥΡΙΖΑ από τη μία, έντονες ρητορικές διακηρύξεις που ετοίμαζαν τα όπλα για τη ρήξη• από την άλλη, μια διαβεβαίωση προσαρμογής στις κύριες γραμμές πολιτικής που ακολουθεί εν συνόλω η χώρα. Ενα υβρίδιο δηλαδή που παρέπεμπε σε «ρήξη από τα μέσα». Έτσι, εντός του κόμματος αναπτύσσονταν ανεξάρτητα τάσεις που σκέπτονταν τον ορίζοντα του Grexit, τη στιγμή που η ηγεσία παγίωνε ένα αφήγημα αναγκαιότητας παραμονής. Αυτό αποκρυσταλλώθηκε στο πρώτο εξάμηνο της διακυβέρνησης της Πρώτης Φοράς Αριστερά. Χαρακτηριστικές είναι οι κατόπιν εορτής αποκαλύψεις για το διαβόητο «Plan X» που ζήτησε ο Γιάνης Βαρουφάκης από τον οικονομολόγο σύμβουλό του Τζέιμς Γκάλμπρεϊθ, το οποίο ποτέ δεν ξεπέρασε τα όρια ενός σχεδίου επί χάρτου. Οταν τέθηκε στο Υπουργικό Συμβούλιο, απορρίφθηκε –δύο φορές μάλιστα– αποτελώντας και ένα επιχείρημα για την ηγετική ομάδα ώστε να απορρίψει εντέλει κάθε ενδεχόμενο ρήξης και να επιτύχει τον περιβόητο «έντιμο συμβιβασμό» της.

Το μετέωρο Grexit της ΛΑΕ

Ωστόσο, οι αντιδράσεις όσων επέμεναν σε έναν έστω και αφηρημένο στοχασμό του Grexit ήταν καταλυτικές. Στις 21 Αυγούστου 2015, μετά τη συνθηκολόγηση της κυβέρνησης, ομάδα 25 βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ υποβάλλει αίτημα ανεξαρτητοποίησης και ανακοινώνει τη συγκρότηση νέου κομματικού φορέα με το όνομα «Λαϊκή Ενότητα». Οι αποχωρούντες βουλευτές καταγγέλλουν την ηγετική ομάδα για προδοτική στάση και δηλώνουν ότι προχωρούν στη συγκρότηση «αντιμνημονιακού μετώπου», μιας συσπείρωσης ευρύτερων αντιμνημονιακών, ριζοσπαστικών, αριστερών και δημοκρατικών δυνάμεων. Στις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2015, η ΛΑΕ μένει εκτός Βουλής.

Παράλληλα, η απουσία ενός ολοκληρωμένου σχεδίου για την απαγκίστρωση της χώρας από τα μνημόνια και τις πολιτικές λιτότητας με ριζικές αλλαγές στο υπάρχον πολιτικοοικονομικό οικοδόμημα, όπως και οι αμφιταλαντεύσεις σε σχέση με ερωτήματα όπως αυτό του ευρώ και των σχέσεων με την Ευρωπαϊκή Ενωση, εγκλώβισε τα πρώην στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ σε μονότονες καταγγελίες της εφαρμοζόμενης κυβερνητικής πολιτικής, οι οποίες όμως ποτέ δεν συνδέθηκαν με εναλλακτικές προτάσεις διεξόδου. Η ΛΑΕ διαμόρφωσε ένα πρόγραμμα σε τέσσερις βασικούς άξονες: την ανατροπή των μνημονίων και της λιτότητας• τη διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους του χρέους• την εθνικοποίηση και τον κοινωνικό έλεγχο των τραπεζών και την εφαρμογή μεταβατικού προγράμματος με ορίζοντα τον σοσιαλισμό. Ωστόσο, παρά τη ριζοσπαστική επιφάνεια του προγράμματος, οι θέσεις της δεν έγιναν ποτέ ξεκάθαρες. Μολονότι σε δηλώσεις τους τα στελέχη της ΛΑΕ ανέφεραν ότι έχουν στόχο την αποδέσμευση της χώρας «από την ευρωζώνη-ευρώ και τη σύγκρουση με τις νεοφιλελεύθερες επιλογές και πολιτικές της Ε.Ε.», στην πραγματικότητα δεν μπόρεσαν να εξηγήσουν πώς θα οδηγούσαν χωρίς μνημόνιο τη χώρα σε παραγωγική ανασυγκρότηση. Η συζήτηση για το εθνικό νόμισμα παρέμεινε εγκλωβισμένη σε ένα πολύ στενό πλαίσιο και ορισμένες φορές παρουσιαζόταν ως μια ιδιότυπη οικονομική πανάκεια, ενώ άλλες – συχνά υπό φόρτιση– αποσιωπούνταν. Ετσι, η ταύτιση της ΛΑΕ με το αίτημα  του Grexit μοιάζει να έχει προκύψει μάλλον εξ αντανακλάσεως. Είναι η κατηγορία των επικριτών της, ήδη από τον καιρό που η Αριστερή Πλατφόρμα συγκροτούσε μια ισχυρή φράξια εντός του ΣΥΡΙΖΑ, ότι απεργάζεται την έξοδο από την ευρωζώνη αυτή που συμπαρέσυρε την πολιτική ρητορική του σχηματισμού, παρά αυτό τούτο το επεξεργασμένο θεωρητικό πρόγραμμα. Μπορεί ενδεικτικά να θυμηθεί κανείς εκείνο το προεκλογικό σποτ του κόμματος όπου ο Παναγιώτης Λαφαζάνης μπαίνει σε ένα ταξί και δίνει την εντολή «Νομισματοκοπείο!».  Το σποτ απαντά ειρωνικά στην πληθώρα των δημοσιευμάτων προερχόμενων από «φιλοευρωπαϊκά» ΜΜΕ, τα οποία απέδιδαν στον Π. Λαφαζάνη ένα συνωμοσιολογικό σχέδιο κατάληψης του Νομισματοκοπείου και αιφνιδιαστικού τυπώματος εθνικού νομίσματος.

 

Η νομική Πλεύση της Ζωής

Μετά την εκλογική αποτυχία του Σεπτεμβρίου 2015, η Ζωή Κωνσταντοπούλου, που είχε κατέβει ως συνεργαζόμενη με τη ΛΑΕ, ξεκίνησε  διαδικασίες για τη συγκρότηση δικού της πολιτικού φορέα. Επί μακρόν, η Κωνσταντοπούλου απέφευγε τις ρητές αναφορές στο ζήτημα του νομίσματος. Αντ’ αυτού κυριαρχούσε στον λόγο της η «νομική» της αντίληψη για την απαλλαγή από τα μνημόνια. Ενδεικτικά, ακόμα και μετά την ίδρυση της Πλεύσης Ελευθερίας, δήλωνε: «Στις 15 Σεπτεμβρίου 2016, την Παγκόσμια Ημέρα της Δημοκρατίας, και έχει μια σημασία αυτό, θα κάνουμε μια κίνηση υπεράσπισης της Δικαιοσύνης, ως πυλώνα της Δημοκρατίας. Με πρωτοβουλία της Πλεύσης Ελευθερίας θα ιδρυθεί για πρώτη φορά ένας νομικός φορέας συνδεδεμένος με την Πλεύση Ελευθερίας με αυτόνομη δράση, που θα διεκδικήσει όλα εκείνα τα οποία καταστρατηγούνται και παραβιάζονται από τις κυβερνήσεις». Πολύ όψιμα, η Ζ. Κωνσταντοπούλου αρχίζει να μιλάει για την ανάγκη απελευθέρωσης από το ευρώ. Προσθέτοντας ότι «η άποψη ότι η δραχμή είναι πανάκεια είναι εσχάτη πλάνη. Εγώ δεν πιστεύω σε κανένα νόμισμα ως τρόπο λύσης όλων των ζητημάτων και κυρίως δεν πιστεύω πως υπάρχει νόμισμα το οποίο εγγυάται αυτό που είναι το υπέρτερο για το οποίο παλεύουμε, τη δημοκρατία και την ελευθερία». Η αφηρημένη επίκληση των αξιών της δημοκρατίας και της ελευθερίας έρχεται εδώ να αντικαταστήσει την πανάκεια του νομίσματος, οδηγώντας στην ίδια δημιουργική ρητορική ασάφεια.

Η συνεπής αλλά αδύναμη ΑΝΤΑΡΣΥΑ

Σταθερή στην αντι-Ε.Ε. στάση της, η ΑΝΤΑΡΣΥΑ παραμένει ρητώς τόσο κατά του ευρώ όσο και κατά της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αποτελώντας ως προς τούτο μια συνεπή –αν και μικρή– πολιτική δύναμη. Ωστόσο, τόσο λόγω των διαφωνιών εντός της για τη στάση στις εκλογές του Σεπτέμβρη του 2015, όπου ένα τμήμα της συντάχθηκε με τη ΛΑΕ, όσο και λόγω της αδυναμίας της να πείσει εκλογικά, η διακήρυξή της ότι θα προσπαθήσει να προωθήσει «τις πολιτικές πρωτοβουλίες και τον πολιτικό συντονισμό, με άμεσο βήμα τη συμβολή της σε πλατιά λαϊκή αντιΕ.Ε. κίνηση» παραμένει πρακτικά αδύναμη, παρ’ όλη τη θεωρητική και ρητορική της συνέπεια.

Η οπισθοφυλακή του  ΚΚΕ

Το ΚΚΕ, ενώ έχει σταθερή θέση υπέρ της αποδέσμευσης της χώρας από την Ε.Ε., τη συναρτά με την αλλαγή του κοινωνικού σχηματισμού. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι μόνο μια σοσιαλιστική επανάσταση μπορεί να τροποποιήσει επί τα βελτίω τις συνθήκες ζωής των πολιτών. Αυτό οδηγεί το ΚΚΕ να μην παίρνει θέση υπέρ της εξόδου από το ευρώ. Αντιθέτως, θεωρεί ότι στη σημερινή συγκυρία ένα τέτοιο σχέδιο εξόδου θα ευνοούσε τα συμφέροντα των δανειστών. Εμφα-νίζεται, έτσι, να ταυτίζεται ως προς αυτό με την κυρίαρχη στάση εντός της κυβέρνησης, που βλέπει τη δραχμή ως καταστροφή, αφού αντικειμενικά θα ευνοεί τους αντιπάλους της χώρας. Στον βαθμό λοιπόν που η σοσιαλιστική επανάσταση δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα, αυτό που παραμένει είναι μια στωική στάση υπομονής και πάλης οπισθοφυλακής εντός του ευρώ. Είναι χαρακτηριστικό στην περίπτωση του ΚΚΕ το πώς η άκαμπτη πίστη στον τελικό σκοπό της επανάστασης καταλήγει εντέλει να μετατρέπεται σε έναν ρεφορμισμό της πραγματικότητας. Οχι και μικρό κατόρθωμα.

Ο ευκαιριακός δραχμισμός της  Χρυσής Αυγής

Με τη Χρυσή Αυγή να είναι επί σειρά ετών εγγεγραμμένη στη σφαίρα των «δραχμιστών» από τα εγχώρια ΜΜΕ, η πύκνωση των άρθρων υπέρ του Grexit στον ιστότοπο της οργάνωσης ήταν αναμενόμενο να μην προκαλέσει καμία εντύπωση. Ο γενικός γραμματέας της Χρυσής Αυγής Νίκος Μιχαλολιάκος, πάντως, προέκρινε ανοιχτά σε συνέντευξή του την αποχώρηση από το κοινό νόμισμα, ενώ διεμήνυσε ότι «στις επόμενες εκλογές η Χρυσή Αυγή θα έχει ως βασικό πολιτικό επιχείρημα την επιστροφή στη δραχμή, γιατί το ευρώ απέτυχε». Ωστόσο, αυτή η θέση είναι σχετικά πρόσφατη. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στην πρώτη μεγάλη άνοδο της νεοναζιστικής οργάνωσης, το 2012, ο Ν. Μιχαλολιάκος εμφανιζόταν ως διαπρύσιος υποστηρικτής του κοινού νομίσματος, δηλώνοντας άλλοτε ότι είναι «αναντίρρητα» υπέρ του ευρώ επειδή «η δραχμή θα ήταν καταστροφή» και άλλοτε ότι δεν είναι υπέρ της αποχώρησης από το ευρώ «για τον απλούστατο λόγο ότι το ευρώ το έχουμε πληρώσει». Στα χρόνια που ακολούθησαν, από το 2013 μέχρι πρόσφατα, η άτεγκτη στάση ενάντια στο Grexit αντικαταστάθηκε από το σύνθημα που ο αρχηγός της οργάνωσης επαναλάμβανε συχνά σε κοινοβουλευτικές ομιλίες και συνεντεύξεις ότι στο δίλημμα «ευρώ ή Ελλάδα», οι ίδιοι διαλέγουν «Ελλάδα», παραλλαγές του οποίου συναντάμε στις περισσότερες μέχρι τώρα δημόσιες δηλώσεις στελεχών. Τόσο το σύνθημα όσο και η ανάλυσή του στις επίσημες πολιτικές θέσεις της Χρυσής Αυγής μαρτυρούν την απροθυμία της οργάνωσης να διαλέξει στρατόπεδο στο ερώτημα «ευρώ ή δραχμή». Οπότε εδώ πρόκειται ξεκάθαρα για μια στρατηγική εκμετάλλευσης της περιρρέουσας ατμόσφαιρας που εντάσσει το Grexit στο κέντρο των πολιτικών συζητήσεων, παρά για μια επεξεργασμένη θέση.