Σηµαντικό µέρος του δυναµικού που υλοποίησε τη µεταρρυθµιστική πολιτική προερχόταν και από την κοµµουνιστική Αριστερά, την ίδια στιγµή που εκείνη την εποχή ακόµη ένα σηµαντικό κοµµάτι και του κόσµου του ΠΑΣΟΚ θεωρούσε εαυτόν αριστερό

Η  άνοδος του  ΠΑΣΟΚ στην εξουσία σηµατοδότησε  και τη µαζική είσοδο ανθρώπων της Αριστεράς στον κρατικό µηχανισµό. Αφετηρία, η ίδια η πολιτική  του ΠΑΣΟΚ, που µέχρι τη στροφή του 1985,  µε τα πρώτα  µέτρα λιτότητας, ήταν µια πολιτική  που λίγο- πολύ αποτύπωνε µια στρατηγική που το ΠΑΣΟΚ µοιραζόταν µε την κοµµουνιστική Αριστερά: αναδιανοµή εισοδήµατος προς όφελος των ασθενέστερων,  εθνικοποιήσεις  και αξιοποίηση  των ελεγχόµενων  από το ∆ηµόσιο τοµέων της οικονοµίας ως µοχλών ανάπτυξης, εκσυγχρονισµός της ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης, µε επέκταση και σε νέα πεδία, αναβάθµιση και ενίσχυση  της δηµόσιας Υγείας και Παιδείας, ολοκλήρωση του εκδηµοκρατισµού της χώρας µε πλήρη άρση όλων των συνεπειών του Εµφυλίου και ανάπτυξη των συµµετοχικών θεσµών.

Η πολιτική  αυτή χρειαζόταν και πολιτική στήριξη για να εµπεδωθεί,  αλλά και τους ανθρώπους που  θα τη σχεδίαζαν και θα την υλοποιούσαν.  Χρειαζόταν, δηλαδή,  µια άλλη στελέχωση του κρατικού µηχανισµού,  διαφορετική από τη νοοτροπία  που κυριάρχησε µετά τον Εµφύλιο, που, ως κύριο κριτήριο, ιδίως στις µεσαίες και ανώτερες θέσεις, έβαζε τα ορθά «κοινωνικά  φρονήµατα», στερώντας την κρατική µηχανή από ανθρώπους που µπορούσαν να συνεισφέρουν.  Χρειαζόταν, επίσης, µια νέα έµφαση στο εξειδικευµένο επιστηµονικό προσωπικό που θα αναλάµβανε τον σχεδιασµό και την υλοποίηση αυτών των πολιτικών.  Μπορεί στη συλλογική  µνήµη να κυριάρχησε  η εικόνα των «πρασινοφρουρών», δηλαδή  η εικόνα µιας µαζικής εισόδου προσωπικού, κύρια στις κατώτερες βαθµίδες, µε βασικό κριτήριο την κοµµατική ένταξη, και όχι τα ουσιαστικά προσόντα, ωστόσο η πραγµατικότητα ήταν περισσότερο σύνθετη.

Το δυναµικό  αυτό  σε µεγάλο  βαθµό προερχόταν  και από την κοµµουνιστική Αριστερά, την ίδια στιγµή που εκείνη την εποχή ακόµη ένα σηµαντικό µέρος και του κόσµου του ΠΑΣΟΚ θεωρούσε εαυτόν αριστερό. Επιπλέον,  υπήρχε και το αντικειµενικό  δεδοµένο ότι µεγάλο µέρος του επιστηµονικού  δυναµικού της χώρας  ήταν εκείνη  την περίοδο ιδεολογικά ριζοσπαστικοποιηµένο και προσανατολισµένο στην Αριστερά. Τα αλλεπάλληλα κύµατα φοιτητικού ριζοσπαστισµού από τη δεκαετία του 1960 είχαν αφήσει το χνάρι τους. Αλλωστε, το 1981 είναι κατεξοχήν η γενιά του Πολυτεχνείου αυτή που έκανε τα πρώτα της βήµατα εκτός πανεπιστηµίων και ένα µέρος της βρίσκεται εντός του κρατικού µηχανισµού.

Αν το σκεφτεί κανείς, αυτό απαντούσε και σε µια πραγµατική αναγκαιότητα. Οι µεταρρυθµίσεις που τότε έµπαιναν σε ισχύ απαιτούσαν για να υλοποιηθούν και µια ιδεολογική στράτευση στην ανάγκη να παίξει το κράτος αναβαθµισµένο ρόλο, σε µια σοσιαλδηµοκρατική αναπτυξιακή λογική, µε άξονα την αναδιανοµή και την κρατική επένδυση, στη λογική της κοινωνικής συµµετοχής σε όλα τα επίπεδα.

 

Η Αριστερά κυβερνά στα πανεπιστήµια

Ο χώρος  της ανώτατης εκπαίδευσης ήταν ένας χώρος όπου κατεξοχήν  δοκιµάστηκε  αυτή  η νέα  πολιτική.  Το ΠΑΣΟΚ, µε τον Ν. 1268/82, που αντανακλούσε  και διεκδικήσεις  της µεταπολιτευτικής περιόδου,  άλλαξε  τον ακαδηµαϊκό  χάρτη, κατήργησε  τον αρχαϊσµό της καθηγητικής έδρας, εισήγαγε τη συνδιοίκηση και τη φοιτητική συµµετοχή, αντιµετώπισε  ισότιµα όλα τα µέλη ∆ΕΠ και επέκτεινε την ανώτατη και την ανώτερη  εκπαίδευση.  Αυτό σηµαίνει και ένα µεγάλο άνοιγµα του πανεπιστηµίου, καθώς εκατοντάδες  αριστεροί επιστήµονες, που είτε εργάζονταν  ήδη ως βοηθοί στις σχολές είτε ήταν, π.χ., στο εξωτερικό, εκλέχτηκαν σε θέσεις ∆ΕΠ και µέσα από την κατοχυρωµένη αυτοδιοίκηση των πανεπιστηµίων, αλλά και τους νέους δηµοκρατικούς θεσµούς συµµετοχής ουσιαστικά απέκτησαν καθοριστική συµµετοχή στην ίδια τη «διακυβέρνηση» της ανώτατης εκπαίδευσης. Σε αυτό διευκολύνονταν και από τη µεγάλη µαζικότητα των φοιτητικών παρατάξεων της Αριστεράς, µαζικότητα που µέσω των φοιτητικών εκλογών  µεταφραζόταν  και σε σηµαντικά ποσοστά φοιτητών εκπροσώπων στις Συγκλήτους και τις Γενικές Συνελεύσεις των Τµηµάτων. Το αποτέλεσµα όλων αυτών  ήταν τα πανεπιστήµια από κατεξοχήν χώροι συντηρητισµού να µετατραπούν  σε χώρους  όπου η Αριστερά ήταν σχεδόν καθεστώς.

Η ανώτατη  εκπαίδευση είναι, µάλιστα, και ένας χώρος στον οποίο ιδιαίτερο ρόλο έπαιζαν  κατεξοχήν  οι πανεπιστηµιακοί του ΚΚΕ εσ., καθώς  το κόµµα της ανανεωτικής Αριστεράς µπορεί να µην είχε πολύ  µεγάλη  εκλογική  απήχηση στην κοινωνία συνολικά,  διατηρούσε  όµως προνοµιακούς δεσµούς µε τον χώρο της διανόησης.

 

Η  Αριστερά και οι νέοι κρατικοί θεσµοί

Οµως, µαζική συµµετοχή ανθρώπων της Αριστεράς υπήρξε  και σε όλες τις άλλες θεσµικές τοµές εκείνης της περιόδου.

Η δηµιουργία  του ΕΣΥ, της πρώτης  απόπειρας  για ένα καθολικό  ∆ηµόσιο Σύστηµα Υγείας, που να καλύπτει  όλες τις βαθµίδες, από το Κέντρο Υγείας µέχρι το κεντρικό νοσοκοµείο, στηρίχτηκε  και στη στελέχωση από κόσµο της Αριστεράς, που οργάνωσε  και λειτούργησε  τις σχετικές δοµές. Το ότι αυτό το δυναµικό δεν έµεινε αµόλυντο από διάφορες ενδηµικές στον χώρο της Υγείας καταστάσεις, όπως, π.χ., ο χρηµατισµός, αν και σε κλίµακα σχετικά µικρότερη, δεν αναιρεί ότι χωρίς τους ανθρώπους της Αριστεράς, που τότε πίστεψαν στην ίδια την ιδέα του ΕΣΥ, αυτό δεν θα είχε στηθεί.

Η µεταρρύθµιση στη δηµόσια εκπαίδευση, όχι µόνο στο θεσµικό επίπεδο  µε τον Νόµο 1566/85, αλλά και µε τις αλλαγές στα αναλυτικά  προγράµµατα, τα νέα βιβλία, επίσης  στηρίχτηκε  σε ανθρώπους της Αριστεράς, που συνέβαλαν  στα νέα προγράµµατα, τα υποστήριξαν ως σχολικοί σύµβουλοι ή βοήθησαν µε τη συγγραφή νέων  συγγραµµάτων.  Εµβληµατική στιγµή -και εξαιτίας της αντιπαράθεσης που προκλήθηκε- η αντιπαράθεση γύρω από το βιβλίο «Ιστορία του ανθρώπινου γένους» της Α’ Λυκείου, που συνέγραψε ο Ελληνοαµερικανός µαρξιστής πανεπιστηµιακός Λευτέρης Σταυριανός. Αλλά και στον χώρο του πολιτισµού η παρουσία ανθρώπων της Αριστεράς ήταν καταλυτική. Μπορεί στη µνήµη µας, όταν σκεφτόµαστε τη δεκαετία του 1980,  να έρχεται κυρίως η εκστρατεία της Μελίνας Μερκούρη για την επιστροφή  του γλυπτού διακόσµου του Παρθενώνα που είχε αρπάξει ο λόρδος Ελγιν, όµως οι πραγµατικά µεγάλες ανατροπές  έγιναν  σε άλλα επίπεδα: Από την αναβάθµιση της πολιτιστικής προστασίας, τόσο της αρχαιολογικής όσο και της νεότερης (ας θυµηθούµε ότι χάρη σε πρωτοβουλίες εκείνης της περιόδου  σταµάτησε η µαζική ισοπέδωση νεοκλασικών),  µέχρι τους νέους  θεσµούς, όπως τα δηµοτικά και περιφερειακά θέατρα, η προσφορά  και το µεράκι των ανθρώπων της Αριστεράς ήταν καθοριστικά. Αντίστοιχα, µπορεί να σκεφτεί κανείς και άλλους χώρους,  όπως, για παράδειγµα,  το ΥΠΕΧΩ∆Ε, όπου, ξεκινώντας από την εποχή  Τρίτση, άνθρωποι της Αριστεράς έβαλαν πλάτη σε φιλόδοξα  σχέδια αναµόρφωσης  του χωροταξικού  χάρτη της χώρας, έστω και αν αρκετά από αυτά τελικά έµειναν στη µέση. Το ίδιο µπορεί κανείς να πει για χώρους  όπως οι δηµόσιες τράπεζες, τα υπουργεία που σχετίζονταν µε την ανάπτυξη,  τα σχέδια αποκέντρωσης κ.λπ. Σε όλα αυτά υπήρχαν και άνθρωποι  της Αριστεράς που συµµετείχαν µε τη γνώση  και την ιδιαίτερη  οπτική τους στον σχεδιασµό και την εφαρµογή.

Τοπική Αυτοδιοίκηση: Η Αριστερά στην εξουσία Στον χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η Αριστερά είχε µια µακρά πορεία, ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1930. Σε µεγάλο βαθµό ήταν µια ιστορία πρωτοπόρων δηµάρχων, που εξέφρασαν το αίσθηµα δικαίου περιοχών  που ήταν συχνά έξω από οποιαδήποτε κρατική µέριµνα. Αυτό διαµόρφωσε και µια ευρύτερη αίγλη των δηµάρχων της Αριστεράς. Στην περίοδο του ΠΑΣΟΚ η αλλαγή του πολιτικού κλίµατος στον τόνο «ΠΑΣΟΚ και λοιπές δηµοκρατικές δυνάµεις», αλλά και η ακόµη µεγαλύτερη ενίσχυση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης έδωσαν νέες δυνατότητες.  Πλέον, η Αριστερά σε αρκετές περιπτώσεις  κυβερνούσε σε τοπικό επίπεδο, διαχειριζόταν σηµαντικά κονδύλια, ενίοτε µπορούσε και να διορίζει κόσµο. Αυτό έδωσε και νέες δυνατότητες  να παραχθεί επιπλέον και σηµαντικό σε αρκετές περιπτώσεις έργο, όµως την ίδια στιγµή εξέθετε και τον κόσµο της Αριστεράς σε όλες τις επιπτώσεις της διαχείρισης  εξουσίας, κάνοντάς τους κοµµάτι ενός γραφειοκρατικού µηχανισµού που αναζητούσε ισορροπίες µε τοπικές µικροεξουσίες και συµφέροντα.

 

Η εξουσία των συνδικάτων

Την περίοδο  για την  οποία  µιλάµε, το συνδικαλιστικό κίνηµα ήταν ιδιαίτερα ισχυρό. Αλλωστε, το ίδιο το ΠΑΣΟΚ σε όλη τη Μεταπολίτευση  επένδυσε  στο να αποκτήσει ένα εξαιρετικά εκτεταµένο δίκτυο συνδικαλιστικών εκπροσωπήσεων, εκτοπίζοντας  σταδιακά στους περισσότερους κλάδους την κοµµουνιστική Αριστερά από την κορυφή των συνδικαλιστικών συσχετισµών. Οµως, και η Αριστερά συνέχισε σε αρκετούς κλάδους  του ∆ηµοσίου να διατηρεί σηµαντικές  συνδικαλιστικές εκπροσωπήσεις. Αυτό έδινε και πραγµατική εξουσία, σε µια εποχή που ο «διάλογος µε τους µαζικούς φορείς» ήταν επίσηµη ιδεολογία και όπου υπήρχε  ακόµη έντονος δυναµισµός στις συνδικαλιστικές κινητοποιήσεις. Αυτό έδινε πραγµατικό λόγο σε κρίσιµα θέµατα και σε ορισµένες περιπτώσεις µια εικόνα «συνδιοίκησης» µε τα συνδικάτα.